Kara değirmenler yüzyıllardan bu yana kullanıla gelmiş eski su değirmenleridir, bol suyu olan akarsularla çalışırlar, bu vesileyle yöresel kalıplaşmış bazı sözlerimiz vardır.

“Bu derede bir değirmenlik su var”“Değirmen boyrası gibi akıyor”"Sıçanın südüğünün değirmene faydası olurmuş"“Değirmene vardım derdimi yanmaya; değirmen başladı fır fır dönmeye”

Bunlar gibi değirmenlerle ilgili daha birçok özlü sözlerimiz vardır.

Artık anılarda kalan kara değirmenlerin kurulduğu ve çalıştıkları dönemlerde (25-30 yıl öncesine kadar) çok hayati önemleri vardı.

Değirmenler suyu bol olan derelere kurulurdu. Bir yerde, köyde ne kadar çok değirmen varsa orası da saygın olurdu.

Çok değil daha 30 yıl önce insanların ekinini, mısırını öğütmek için sıraya girdiği su değirmenleri, teknolojinin de gelişmesiyle bulundukları yerlerde kaderlerine terk edildi. Edineninde birçok köyünde boş ve virane halde bırakılan eski su değirmenleri, taş dibekleri zamana yenik düştü. Bunlardan biri olan Havsa Çukur köy değirmeni bende ayrı bir yeri vardır… Rahmetli dedem Recep TOPÇU(Daha sonra TAŞKIRAN soy ismini almış)1925-39 senelerinde Havsa Çukur köyde senelerce “taş dişleme” ustası olarak çalışmıştı… Dedemin soyadı da oradan gelir…

Eski değirmenlerde, değirmen de taş çok önemli yere sahipti… Değirmenin taşları her yerde bulunmaz... Değirmen taşı özelliklerine uygun taş ocaklarından çıkarılan doğal taşlardan yapılırdı.

Çapları bir metreyi geçtiği için uygun taş bulmak yontmak bu işin ustaları için oldukça zor bir işti. Değirmen taşları da çok pahalıya satılırdı.

Birisi altta sabit, birisi de üstte dönen iki taşın arasına akıtılan buğday veya tahılı öğüten bu taşların kendilerinin de öğünme (aşınma) durumu hep söz konusuydu. Zira bu taşların unu güzel olmaz pek tercih edilmezdi. Değirmenciler periyodik zamanlarda bu taşlara bakım yaparlar özel aletleri ile "taş dişeme" işlemi yaparlar, taşlara gözleri gibi bakarlardı.

Dönen taşların arasına devamlı şekilde ölçülü olarak buğday akması sağlanırdı

Benim seneler önce babamla ekin götürdüğüm, köyümüzün E5 karayoluna çıkışında Ağaoğulları’na ait eski değirmen 80’li yıllara kadar çalışır durumdaydı…Birde Edip Ağaoğulları fidanlığı vardı… O dönemlerde Köyümüz ağalisinden(halkından)Rahmetli Ferit ÖZDOĞAN ve Hüseyin POYRAZ değirmen ustası olarak çalışmışlardı…Şimdilerde depo olarak kullanılmaktadır. Ağa oğullarının değirmen konusundaki tarihine baktığımızda; Trakya Un Sanayii ve Ticaret A.Ş.'nin ilk kurucuları merhum Edip Ağaoğulları ile merhum Kemal Dönertaş'tır.1925 yılında Yeni İmaret Un Değirmeni ile başlayan ortaklığa 1936 yılında Tunca Nehri kenarında bulunan eski adı Fındıklıyan Değirmeni olan Dönertaş Un Fabrikası da katılarak işlerin büyütülmesi amaçlanmıştır.Daha Sonra

Un fabrikasından emekli olan Ferit aga ve oğlu köyümüzde değirmen açma başarısını gösterdi. Ferit aganın oğlu da elektrik, mekanik konulara çok meraklıydı…Dişli ve çarklarla un öğütmeyi, yarma çıkarmayı kendi yaptıkları değirmenlerde gerçekleştirdiler… Bir ara lakabı oğlunun teknik Fikret olarak ün salmış, hatta üniversite hocaları değirmeniyle ilgili doktora tezlerinde araştırma konusu olmuştur…

***

Değirmenler kitaplara da konu olmuştur

Örneğin ünlü yazarlarımızdan, Sabahattin Ali’nin Değirmen kitabındaki öyküleri, yıkılan Osmanlı düzeninin karmaşık insan- devlet- iktisat ilişkilerinden hareket ediyor. Bu hikâyelere dair eleştirel okumalarda halkın egemen güçlerin baskısı altında ezildiği ya da sanayileşme süreci içinde arkası sıvazlanan burjuva kesiminin sömürüsüne maruz kaldığı ifade edilmiştir. Ezen- ezilen ya da yöneten- yönetilen diyalektiği ile hikayeleri okumak mümkün ise de, bugün başka okumaların yapılabileceği düşüncesindeyiz.

Küresel ısınmanın beraberinde getirdiği sera etkisiyle kuruyan su kaynaklarının taş dibeklerini çalışmaz hale getirdiği eski su değirmenleri artık bir kültür varlığı haline geldi…

Recep TAŞKIRAN

Kaynak:

http://www.kenthaber.com/karadeniz/ordu/Haber/Genel/Normal/eski-degirmenler-nostalji-oldu/c73b65a8-1691-4651-b38d-dc1e7b2f3747